Sababu na Vichocheo vya Kukua kwa Matatizo ya Ujinga, Ukabila, Udini, Rushwa, na Umaskini Baada ya Kifo cha Mwalimu.

Mwalimu Julius Kambarage Nyerere alisimamia misingi ya haki, umoja, na maendeleo ya watu wote kwa usawa. Wakati wa uongozi wake, alitangaza vita dhidi ya maovu kama ujinga, ukabila, udini, rushwa, na umaskini. Hata hivyo, baada ya kifo chake mwaka 1999, mambo haya, ambayo aliyapinga vikali, yamekuwa sehemu ya kawaida katika jamii ya Tanzania. Makala hii itaangazia sababu za mgeuko wa viongozi na Watanzania kwa ujumla, chanzo cha matatizo haya, na vichocheo vinavyochangia kuenea kwake katika Tanzania ya leo.

1. Kupungua kwa Uzalendo na Maadili ya Kitaifa

Moja ya changamoto kubwa baada ya kifo cha Mwalimu Nyerere ni kushuka kwa viwango vya uzalendo na maadili ya kitaifa. Enzi za Nyerere, uzalendo ulikuwa sehemu muhimu ya malezi na elimu. Mwalimu alihimiza kila Mtanzania awe tayari kujitoa kwa maslahi ya taifa. Lakini baada ya kifo chake, mafundisho haya yamepungua makali, na kizazi kipya kimekua na mfumo wa kutojali masuala ya umma na maslahi ya taifa. Viongozi wengi wamesahau maadili ya uongozi wa umma na kujikita zaidi katika maslahi binafsi, jambo linalochochea rushwa na ubinafsi. Wananchi pia hawajali hata mambo muhimu yanayogusa maslahi yao na kizazi chao.

2. Athari za Mfumo wa Uchumi wa Soko Huria

Baada ya sera za ujamaa za Mwalimu Nyerere kushindwa kutimiza malengo ya haraka ya maendeleo, Tanzania ilianza kukumbatia sera za uchumi wa soko huria katika miaka ya 1990. Ingawa sera hizi zilileta mabadiliko ya kiuchumi na uwekezaji, zilileta pia ongezeko la ubinafsi, matabaka ya kiuchumi, na kufungua milango kwa viongozi na wananchi kupenda mali binafsi zaidi ya maslahi ya umma. Mfumo wa uchumi wa soko huria ulichochea utajiri wa watu wachache huku wengi wakizidi kuishi katika umaskini, jambo lililofanya tofauti za kiuchumi kuwa kubwa zaidi. Hivi sasa tabaka la walionacho na wasionacho limekuwa kubwa mno. Wananchi wengi hawajitambui na hawaoni umuhimu wa kujikwamua ki fikra na kiuchumi.

3. Uadilifu katika Utawala wa Sheria

Utawala wa sheria ni msingi wa kupambana na maovu kama rushwa, ukabila, na udini. Lakini baada ya Nyerere, mfumo wa haki umekuwa dhaifu. Rushwa imepenya katika sekta nyingi, kuanzia ngazi za chini hadi juu, huku watendaji wa umma wakitumia nafasi zao vibaya kwa manufaa yao binafsi. Ukosefu wa uwajibikaji kwa viongozi waliofanya makosa, pamoja na mahakama kutochukua hatua stahiki, umewafanya viongozi na wananchi kuamini kuwa maovu haya yanaweza kufanyika bila madhara yoyote ya kisheria. Mbaya zaidi tumeanza kuiga “u-Mabitu Tseseseko”

4. Kuibuka kwa Siasa za Ukabila na Udini

Enzi za Mwalimu Nyerere, Tanzania ilijulikana kwa umoja wake bila kujali ukabila wala dini. Hata hivyo, baada ya kifo chake, kuna ongezeko la siasa za ukabila na udini. Siasa hizi zinachochewa na viongozi wanaotumia tofauti za kikabila na kidini kama silaha za kujiimarisha kisiasa. Aidha, jamii imeanza kugawanyika zaidi kwa misingi ya dini na kabila, hali inayoleta migogoro ya kijamii na kuzorotesha umoja wa kitaifa.

5. Kuporomoka kwa Mfumo wa Elimu

Mwalimu Nyerere alisisitiza elimu kama msingi wa kupambana na ujinga. Hata hivyo, baada ya kifo chake, mfumo wa elimu nchini umekuwa ukikabiliwa na changamoto nyingi, ikiwemo upungufu wa walimu wenye sifa, vifaa vya kufundishia, na motisha kwa wanafunzi. Kutokana na hayo, elimu ya Tanzania imeshuka kwa viwango, na hivyo kujenga kizazi ambacho hakina uelewa wa kutosha kuhusu haki zake, wajibu wake, na jinsi ya kupambana na matatizo kama rushwa na ubaguzi wa kijamii.

6. Utandawazi na Mabadiliko ya Kitamaduni

Utandawazi umechangia kwa kiasi kikubwa kuleta mabadiliko ya kifikra miongoni mwa Watanzania. Uwepo wa teknolojia ya kisasa, mitandao ya kijamii, na mawasiliano ya haraka umewafanya watu kuathiriwa na tamaduni za kigeni, ambazo si mara zote zinaendana na maadili ya kijamii na kisiasa ya Tanzania. Kwa mfano, kupenda mali na mafanikio ya haraka yamechochea rushwa na ubinafsi. Aidha, utandawazi umewafanya viongozi wengi kupoteza mvuto wa kisiasa na kijamii waliokuwa nao wakati wa Nyerere, na badala yake kuwa wafuasi wa sera za kimagharibi zinazoweka kipaumbele kwa soko kuliko ustawi wa wananchi.

7. Mabadiliko ya Msimamo wa Viongozi

Baada ya kifo cha Nyerere, kumekuwa na mabadiliko makubwa katika aina ya uongozi wa kisiasa. Viongozi wengi hawafuati tena misingi aliyoweka ya uadilifu na kujali maslahi ya taifa kwanza. Badala yake, wameweka mbele siasa za kunufaisha kikundi kidogo cha watu wachache, na kuacha masuala ya msingi kama vita dhidi ya umaskini na rushwa kuwa pembeni. Mfumo wa kisiasa pia umekuwa ukikumbatia ubinafsi, ambapo nafasi za uongozi zinapatikana kutokana na upendeleo na ushawishi wa kifedha badala ya sifa na uwezo.

8. Ukosefu wa Dira ya Pamoja

Mwalimu Nyerere aliweka dira ya taifa inayolenga kuleta maendeleo ya kijamii na kiuchumi kwa usawa. Alisisitiza juu ya umoja wa kitaifa na usawa wa kiuchumi kupitia siasa za ujamaa na kujitegemea. Hata hivyo, baada ya kifo chake, nchi imekosa dira thabiti ya pamoja inayoweza kuwaunganisha watu katika vita dhidi ya changamoto hizi. Ukosefu wa dira ya pamoja umechangia ongezeko la migawanyiko ya kijamii, ubaguzi, na upotevu wa mwelekeo wa kitaifa.

Hitimisho

Mabadiliko yaliyotokea Tanzania baada ya kifo cha Mwalimu Nyerere ni matokeo ya sababu mbalimbali, ikiwemo kushuka kwa maadili, kuibuka kwa ubinafsi katika uongozi, kushindwa kwa utawala wa sheria, na athari za utandawazi. Ili kurejesha maadili ya uzalendo na umoja, ni muhimu kwa viongozi na wananchi kurejea katika misingi iliyowekwa na Nyerere ya haki, usawa, na vita dhidi ya maovu haya. Bila jitihada za dhati za kukabiliana na matatizo haya, ndoto ya Tanzania yenye maendeleo na umoja inaendelea kuwa ndoto isiyofikiwa.

Rev. Godwin Chilewa